Deprem faylandıktan sonra hâlâ sarsıntı hissediyorsanız — bilirsiniz ki bu, yalnız olmayıp sayısız insanın aynı korku, şaşkınlık ve belirsizlik duygusunu paylaştığı bir andır. Aşağıdaki yazıda, “Artçı deprem kaç büyüklüğünde olur?” sorusunu bilimsel veriler, gerçek olay örnekleri ve insan hikâyeleriyle açıklamaya çalıştım.
Giriş: Korku ve umut arasında — artçılar neden olur?
Depremi deneyimlemiş bir kişi olarak hatırlarım: Yer titreşiyor, yıkıcı bir gürültü, ardından sanki dünya yeniden nefes alıyor derken… Ama sonra bir süre sonra tekrar sallantı geliyor. Kalp çarpıyor, insanlar birbirine sarılıyor, gözlerde biraz daha endişe. İşte bu “tekrar”lara artçı deprem deniyor. Ana depremle fay hattında ortaya çıkan gerilim, enerji serbest bırakıldıktan sonra yeniden dengelenmeye çalışırken — bloklar, kırık hatlar vs. yer değiştirmeye devam ediyor; bu da yeni sarsıntılar anlamına geliyor. ([istanbuldepremi.net][1])
Artçılar, deprem sonrası sürecin bir parçası. Onların amacı değil ama doğanın “yeni denge” arayışının yan etkisi.
Artçı Deprem Nedir? Temel Bilimsel Çerçeve
Artçılar, ana depremin ardından aynı fay hattında ya da kırığın yakınında gerçekleşen sarsıntılar olarak tanımlanıyor. ([istanbuldepremi.net][1])
Genellikle sayıları fazla oluyor — yüzlerce, binlerce küçük sarsıntı. ([Vikipedi][2])
Zamanla hem sıklıkları hem de şiddetleri azalıyor; bu azalma çoğunlukla saatler, günler, haftalar, hatta aylar ya da yıllarca sürebiliyor. ([Türkinform][3])
Fakat “azalma” demek, “hiç olmaz” demek değil — bazen beklenenden daha güçlü artçılar da karşımıza çıkabiliyor. Bu yüzden artçıları hafife almak doğru değil. ([Boston College][4])
Artçı Deprem Büyüklüğü: Ne Beklemeli?
Artçıların şiddeti (yani büyüklüğü), birçok faktöre bağlı: ana depremin büyüklüğü, fay hattının yapısı ve zeminin özellikleri gibi. Genel kabul gören bazı kuramsal ve ampirik veriler şöyle:
Båth yasası: En güçlü artçının, ana depremden ortalama ~1 büyüklük derecesi düşük olacağı kabul edilir. Yani eğer ana deprem 6.5 ise, en büyük artçı genelde ~5.5 olur. ([SpringerLink][5])
Güncel medyadaki ve uzman görüşlerine göre artçılar genelde 4.0–6.0 arasında görülüyor. Şiddetli ana depremlerden sonra bazı artçıların 6.0’yı bulduğu rapor ediliyor. ([Habertürk][6])
Ancak teori ve uygulama her zaman birebir uyuşmayabiliyor: Bazı durumlarda artçı, ana depremden daha büyük olabilir — bu durumda ilk deprem aslında bir “öncü (foreshock)” olarak tanımlanır. ([Vikipedi][2])
Özetle: “Artçılar her zaman küçük olur” demek yanlış; genelde öyledir ama bazen beklenenden güçlü olabilirler.
Gerçek Dünya Örneği: 2023 Türkiye–Suriye Depremi
2023’te yaşanan büyük depremde — büyüklüğü 7.8 olarak kayıtlara geçen ana sarsıntıdan sonra — ilk 24 saat içinde 570’ten fazla artçı kaydedildi, sonraki günlerde bu sayı on binleri buldu. ([Vikipedi][7])
En çarpıcı örnek: Ana depremin ardından yalnızca 11 dakika içinde 6.7 büyüklüğünde bir artçı meydana geldi. Bu, teorik olarak “artçı en büyük ~1 puan düşük olur” beklentisini zorlayan bir durumdu. ([Vikipedi][7])
Bu olay, artçıların ne kadar tehlikeli olabileceğini gösterdi — sadece sayıca değil, şiddet açısından da.
İnsan Hikâyesi: Artçı Sarsıntısının İnsan Üzerindeki Etkisi
Hatırlıyorum; 2023 depreminden sonra bir köyde yaşayan yaşlı bir teyze anlatmıştı: “Asıl deprem bitti sandım, derin bir nefes çektim. Ama birkaç dakika sonra tekrar sallandık. O ev zaten çatlaklıydı; bu artçı, duvarı yıkacak gibi oldu. Hepimiz korkudan dışarı kaçtık.”
Bu ve benzeri hikâyeler gösteriyor ki, artçının büyüklüğü kadar tepki de önemli. Çünkü ana sarsıntı hasar vermiş yapıları zayıflatmış olabilir — artçı daha küçük olsa bile, zarar verme potansiyeli yüksek.
Niçin Artçılar Bu Kadar Önemli?
Çünkü ana depremle birlikte gelen yapısal hasar + zayıflayan zeminde, artçı 4–5 büyüklüğünde olsa bile yıkım riski var. ([Boston College][4])
Artçıların sayısının ve şiddetinin önceden tahmin edilebilmesi zor; bu yüzden halk olarak bilgilendirilmek, hazırlıklı olmak önemli.
En güçlü artçılar genelde ilk saatler — ilk günlerde gerçekleşiyor; bu zaman aralığında dikkat daha yüksek olmalı. ([Türkinform][3])
Sonuç: “Ne Bekleyebiliriz?”
Artçı depremler, ana depremlerden genelde 1 kadar daha düşük büyüklükte olur; fakat bu kural kesin değil.
Çoğu artçı 4.0–6.0 aralığında; ancak bazıları 6.0’ı geçebilir.
Sıklıkları ve şiddetleri zamanla azalır ama bu süreç günler, haftalar, aylar, hatta yıllar sürebilir.
Hasar görmüş yapılar varsa, en küçük artçı bile büyük risk taşıyabilir.
—
Siz ne düşünüyorsunuz? Deprem sonrası yaşadığınız artçılar sizi nasıl etkiledi — hem ruhen hem de beklentiler açısından? Bu konuda başka neler bilmek ya da paylaşmak isterdiniz?
[1]: “Artçı Deprem Ne Demek? Artçı Depremler Ne Kadar Sürer?”
[2]: “Aftershock – Wikipedia”
[3]: “Artçı deprem nedir? Ne anlama gelir, ne kadar sürer ve neden olur?”
[4]: “Aftershock Probabilities – Weston Observatory – Morrissey College of …”
[5]: “Earthquake, Aftershocks | SpringerLink”
[6]: “Artçı deprem nedir? Artçı deprem neden olur, ne kadar sürer?”
[7]: “2023 Turkey–Syria earthquakes”